Βοτανολογικό θέμα και παραλλαγές στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ

Το απόσπασμα
Τέλος Γ΄ κεφ. Στη μέση μιας σειράς αυτοβιογραφικών αναμνήσεων της Χαδούλας, που καλύπτουν περίπου το πρώτο τρίτο του μυθιστορήματος. Εδώ μαθαίνουμε τις σκέψεις της σχετικά με τα κορίτσια. Μία εντελώς παράδοξη και αγχωτική άποψη για το πώς μεγαλώνουν τα κορίτσια.

Η δομή
§α΄ - Εισαγωγή: πώς μεγαλώνουν τα κορίτσια της Χαδούλας.
§§ β΄και γ΄- Ανάπτυξη και παραλλαγές: η βοτανολογική μεταφορά με “το φυτόν” και η κοινωνιολογική διάσταση “εις όλας προίκα”.
§ δ΄- Φινάλε: Το επιστέγασμα του “μετρήματος” και το μελαγχολικό συμπέρασμα “ή προίκα ή στο ράφι”.

Ο αφηγητής
Αφηγείται με τέτοιον τρόπου που να εξωτερικεύει (να μεταφέρει δηλαδή) τον εσωτερικό μονόλογο, τις -- μαύρες -- σκέψεις της Χαδούλας.

§α΄: η ενηλικίωση ως ασχήμια

... είχαν φάγει λωτόν, ή είχαν πίει την Λήθην, ...
Είχαν ξεχάσει τη μάνα τους χωρίς αξιόπιστη δικαιολογία (οι μυθικές αυτές εξηγήσεις είναι, όπως λέμε, παραμύθια)· ο αφηγητής – μαζί ίσως με τη μητέρα τους – τους ειρωνεύεται, άρα τους κατακρίνει.

... εμεγάλωνεν, ολονέν εμεγάλωνεν ... και αυτή εμεγάλωνεν ...
Με την επανάληψη δίνεται η εντύπωση μιας ανάπτυξης ασυμάζευτης, χωρίς τέλος, χωρίς συγκρατημό.

... ανδρώδης, μελαψή, ... σερνικοθήλυκο ... δεν είχε φεύ! του κρίνου το χρώμα ...
Επαναλήψεις συγγενικών εννοιών: τα κορίτσια μεγαλώνοντας μοιάζουν με άντρες, ασχημαίνουν, χάνουν τα θηλυκά τους χαρακτηριστικά, τα θηλυκά τους χρώματα· εντελώς αρνητική εντύπωση για το γεγονός της ενηλικίωσης των κοριτσιών αυτών.

§β΄: η ενηλικίωση ως κατακλυσμός

Πώς μεγαλώνουν, Θεέ μου!
Επιφώνημα απελπισίας. Παράδοξη άποψη για το μεγάλωμα των παιδιών.

Ποίος κήπος κλπ
Επαναλήψεις, τριπλή, τετραπλή, διπλή, τριπλή. Με μεταφορές από τον κόσμο ενός 'φυτού' που δεν κατονομάζεται, αλλά είναι φανερό ότι είναι κατακτητικό, 'πνίγει τα πάντα' όπως λέμε. Οι μεταφορές είναι κλιμακωτές ως προς την έκταση και το μέγεθος (από 'κήπο' φτάνουμε στην 'άνοιξη', ολόκληρη τη φύση δηλαδή· από 'βλαστάνει' φτάνουμε στο 'φουντώνει' περνώντας από τη μανία του 'φυλλομανεί'· από τις 'πρασιές' φτάνουμε σε ολόκληρους 'κήπους').

Και ούτω θα εξακολουθή;
Δεύτερο επιφώνημα απελπισίας: 'θα πάει μακριά η βαλίτσα;' δηλαδή.

Και πάσα οικογένεια ...
Επαναλήψεις πραγμάτων που κλιμακώνονται (από την 'οικογένεια' στην 'πόλη' κ.ο.κ.) με δημογραφική πια οπτική γωνία.

§γ΄: το τεράστιο βάρος της προίκας

Με την ίδια τεχνική της επανάληψης (αξίζει να μετρήσει κανείς τις φορές αλλά και την ποικιλία), η αφήγηση/εσωτερικός μονόλογος οδηγείται στην εκρηκτική φωνή απελπισίας : Ώ, Θεέ μου!

§δ΄: το επιστέγασμα στις προίκες, τα μετρητά

Η τεχνική των επαναλήψεων δεν σταματά. Από τα κτηματικά προικώα περνάμε στα κινητά προικώα, τα μετρητά.

... αν δεν απατώμαι, είχεν αφορίσει η Μεγάλη Εκκλησία ...
Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δηλαδή, που αποδεικνύεται βέβαια – παρά τους 'αφορισμούς' του – ανίσχυρο να σταματήσει την σκληρή και αμετακίνητη απαίτηση των υποψήφιων γαμπρών για προίκα.

Άλλως, ...
Το κεφάλαιο κλείνει με την αποφόρτιση των σύντομων προτάσεων, του κοφτού λόγου, πάντα όμως με την επανάληψη (εδώ της προστακτικής 'ας'), που παρουσιάζουν τη μελαγχολική δυστυχία της ανύπαντρης κοπέλας· ανύπαντρης από έλλειψη προίκας, από έλλειψη χρημάτων.