31.1.09

Βοτανολογικό θέμα και παραλλαγές στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ

Το απόσπασμα
Τέλος Γ΄ κεφ. Στη μέση μιας σειράς αυτοβιογραφικών αναμνήσεων της Χαδούλας, που καλύπτουν περίπου το πρώτο τρίτο του μυθιστορήματος. Εδώ μαθαίνουμε τις σκέψεις της σχετικά με τα κορίτσια. Μία εντελώς παράδοξη και αγχωτική άποψη για το πώς μεγαλώνουν τα κορίτσια.

Η δομή
§α΄ - Εισαγωγή: πώς μεγαλώνουν τα κορίτσια της Χαδούλας.
§§ β΄και γ΄- Ανάπτυξη και παραλλαγές: η βοτανολογική μεταφορά με “το φυτόν” και η κοινωνιολογική διάσταση “εις όλας προίκα”.
§ δ΄- Φινάλε: Το επιστέγασμα του “μετρήματος” και το μελαγχολικό συμπέρασμα “ή προίκα ή στο ράφι”.

Ο αφηγητής
Αφηγείται με τέτοιον τρόπου που να εξωτερικεύει (να μεταφέρει δηλαδή) τον εσωτερικό μονόλογο, τις -- μαύρες -- σκέψεις της Χαδούλας.

§α΄: η ενηλικίωση ως ασχήμια

... είχαν φάγει λωτόν, ή είχαν πίει την Λήθην, ...
Είχαν ξεχάσει τη μάνα τους χωρίς αξιόπιστη δικαιολογία (οι μυθικές αυτές εξηγήσεις είναι, όπως λέμε, παραμύθια)· ο αφηγητής – μαζί ίσως με τη μητέρα τους – τους ειρωνεύεται, άρα τους κατακρίνει.

... εμεγάλωνεν, ολονέν εμεγάλωνεν ... και αυτή εμεγάλωνεν ...
Με την επανάληψη δίνεται η εντύπωση μιας ανάπτυξης ασυμάζευτης, χωρίς τέλος, χωρίς συγκρατημό.

... ανδρώδης, μελαψή, ... σερνικοθήλυκο ... δεν είχε φεύ! του κρίνου το χρώμα ...
Επαναλήψεις συγγενικών εννοιών: τα κορίτσια μεγαλώνοντας μοιάζουν με άντρες, ασχημαίνουν, χάνουν τα θηλυκά τους χαρακτηριστικά, τα θηλυκά τους χρώματα· εντελώς αρνητική εντύπωση για το γεγονός της ενηλικίωσης των κοριτσιών αυτών.

§β΄: η ενηλικίωση ως κατακλυσμός

Πώς μεγαλώνουν, Θεέ μου!
Επιφώνημα απελπισίας. Παράδοξη άποψη για το μεγάλωμα των παιδιών.

Ποίος κήπος κλπ
Επαναλήψεις, τριπλή, τετραπλή, διπλή, τριπλή. Με μεταφορές από τον κόσμο ενός 'φυτού' που δεν κατονομάζεται, αλλά είναι φανερό ότι είναι κατακτητικό, 'πνίγει τα πάντα' όπως λέμε. Οι μεταφορές είναι κλιμακωτές ως προς την έκταση και το μέγεθος (από 'κήπο' φτάνουμε στην 'άνοιξη', ολόκληρη τη φύση δηλαδή· από 'βλαστάνει' φτάνουμε στο 'φουντώνει' περνώντας από τη μανία του 'φυλλομανεί'· από τις 'πρασιές' φτάνουμε σε ολόκληρους 'κήπους').

Και ούτω θα εξακολουθή;
Δεύτερο επιφώνημα απελπισίας: 'θα πάει μακριά η βαλίτσα;' δηλαδή.

Και πάσα οικογένεια ...
Επαναλήψεις πραγμάτων που κλιμακώνονται (από την 'οικογένεια' στην 'πόλη' κ.ο.κ.) με δημογραφική πια οπτική γωνία.

§γ΄: το τεράστιο βάρος της προίκας

Με την ίδια τεχνική της επανάληψης (αξίζει να μετρήσει κανείς τις φορές αλλά και την ποικιλία), η αφήγηση/εσωτερικός μονόλογος οδηγείται στην εκρηκτική φωνή απελπισίας : Ώ, Θεέ μου!

§δ΄: το επιστέγασμα στις προίκες, τα μετρητά

Η τεχνική των επαναλήψεων δεν σταματά. Από τα κτηματικά προικώα περνάμε στα κινητά προικώα, τα μετρητά.

... αν δεν απατώμαι, είχεν αφορίσει η Μεγάλη Εκκλησία ...
Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δηλαδή, που αποδεικνύεται βέβαια – παρά τους 'αφορισμούς' του – ανίσχυρο να σταματήσει την σκληρή και αμετακίνητη απαίτηση των υποψήφιων γαμπρών για προίκα.

Άλλως, ...
Το κεφάλαιο κλείνει με την αποφόρτιση των σύντομων προτάσεων, του κοφτού λόγου, πάντα όμως με την επανάληψη (εδώ της προστακτικής 'ας'), που παρουσιάζουν τη μελαγχολική δυστυχία της ανύπαντρης κοπέλας· ανύπαντρης από έλλειψη προίκας, από έλλειψη χρημάτων.

Aimee Mullins
















Την ξέρετε αυτή τη γυναίκα;

Αν δεν σας λέει τίποτα το πρόσωπό της, τα πόδια της μάλλον θα τα αναγνωρίσετε:




















Δείτε τη σε μία συνέντευξη του 1998, που αναρτήθηκε χτες στο TED.

19.1.09

Προφορικές

Αναρωτιέμαι πόσοι και πόσες προετοιμάζονται για τις προφορικές. Όσο περισσότερο δουλέψετε προσωπικά, με δικιά σας πρωτοβουλία, όπως θα πρέπει να δουλέψετε για τα άγνωστα κείμενα, τόσο καλύτερα θα κάνετε το προφορικό σας σχόλιο.

Τις Τετάρτες, τώρα που θα τελειώσουν οι Όμιλοι, θα κάνουμε Παπαδιαμάντη. Όλα τα τμήματα, αλλά σε ξεχωριστή αίθουσα το καθένα.

Θα τα πούμε βέβαια και από κοντά.

1.1.09

Contrapunto στον Κώστα Ζιώγα (Pretty Sad Stuff, 1/1/09)

Ο γνωστός πατριώτης πολιτικός Αντώνης Σαμαράς, η Επιβίωση της Ανοησίας, δημοσίευσε στις 27 Δεκεμβρίου με τίτλο "Νέμεση και Λύτρωση" στην εφημερίδα Ο Κόσμος του Επενδυτή τη γνώμη του για την κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας σήμερα.
Τα πιάνει όλα - όπως λέμε - με την ευκολία που τον χαρακτηρίζει να μιλάει (όπως - έστω - συνήθως οι πολιτικοί) στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, ως εκπρόσωπος ακαταρίθμητου πλήθους από "εμάς", τους πολίτες, τους ψηφοφόρους, τα μέλη.
Βαρετό και αβαθές και χυλώδες ανάγνωσμα, θα το "άφινα", αν "μια μνεία μικρή" της ευθύνης των αναγνωστών της λογοτεχνίας για την κακοδαιμονία της κοινωνίας "δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως ... ":
Δώσαμε τη σιωπηλή συγκατάθεσή μας [γράφει ο κύριος Σαμαράς] όταν δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο παρακράτος, που σπίλωνε συνειδήσεις και διέσυρε ανθρώπους, με την κατηγορία του «εθνικιστή». Ανάμεσά τους, στάλθηκαν στην «αντι-εθνικιστική» πυρά αναστήματα, όπως αυτό του Μίκη Θοδωράκη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου. Όλοι αυτοί θεωρήθηκαν «εθνικιστές», επειδή μίλησαν για πατρίδα, για εθνική ιδιοπροσωπεία, για Ρωμιοσύνη. Αφού σπίλωσαν τους μεγάλους πνευματικούς ταγούς του λαού μας, σήμερα, δεν αντιδρούν όταν ανεξέλεγκτοι «Ηρόστρατοι» σκορπάνε τον τρόμο μαζικά στον πληθυσμό καίγοντας κτίρια παντού.
"Παρακράτος" οι "αντι-εθνικιστές" αναγνώστες, "αναστήματα" και "μεγάλοι πνευματικοί ταγοί" οι ποιητές και οι συνθέτες: η τρομοκρατία της αυθεντίας απέναντι στον ελεύθερο κριτικό αναγνώστη στις γνωστές της διαστάσεις. Και το εμετικό οπλοστάσιο της "δεδομένης και ορθής άποψης" σε πλήρη ανάπτυξη.
Τι να σχολιάσω άλλο; Κουράζομαι. Θα παραθέσω όμως ένα δείγμα: πώς ο Οδυσσέας Ελύτης εξηγεί την νίκη του ελληνικού απέναντι στον ιταλικό στρατό στα βουνά της Αλβανίας το χειμώνα του 1940-1941:
...
Κείνοι που επράξαν το κακό - τους πήρε μαύρο σύγνεφο
Ζωή δεν είχαν πίσω τους μ' έλατα και με κρύα νερά
Μ' αρνί, κρασί και τουφεκιά, βέργα και κληματόσταυρο
Παππού δεν είχαν από δρυ κι απ' οργισμένον άνεμο
Στο καραούλι δεκαοχτώ μερόνυχτα
Με πικραμένα μάτια·

Τους πήρε μαύρο σύγνεφο - δεν είχαν πίσω τους αυτοί
Θειο μπουρλοτιέρη, πατέρα γεμιτζή
Μάνα που να 'χει σφάξει με τα χέρια της
'Η μάνα μάνας που με το βυζί γυμνό
Χορεύοντας να 'χει δοθεί στη λευτεριά του Χάρου!
...
Ο. Ελύτης, Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, ΙΒ΄ (απόσπασμα)
Με την αυτοπεποίθηση σχολικής εορτής ο Ελύτης πιστεύει ότι η νίκη του ελληνικού στρατού οφείλεται στην ανωτερότητά "μας"· και η ανωτερότητά "μας" θεμελιώνεται στα πασχαλιάτικά "μας" τσιμπούσια, στον υπερφυσικό, μαγικό "Παππού", και στις δόλιες τις αρβανίτισσες απ' το Σούλι που γκρεμίστηκαν, λένε, απ' το Ζάλογγο "χορεύοντας".

Και η Επιβίωση της Ανοησίας; Η Επιβίωση της Ανοησίας προτείνει ... επιβίωση της ανοησίας!